Dựng nước và giữ nước cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc luôn đi đôi với nhau đã trở thành quy luật tồn tại và phát triển của dân tộc Việt Nam. Sinh thời, trong quá trình lãnh đạo quân và dân ta chống xâm lược, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu lên một hình mẫu cho việc giải quyết hài hòa quan hệ giữa hai lĩnh vực trên. Bảo vệ Tổ quốc không phải chỉ khi chiến tranh xảy ra mà cần phải chuẩn bị nghiêm túc trong thời bình, sẵn sàng giành thế chủ động. Trong sự nghiệp xây dựng đất nước hiện nay, tăng cường và phát huy sức mạnh bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là yêu cầu tất yếu.

          Tư tưởng Hồ Chí Minh về sức mạnh bảo vệ Tổ quốc được thể hiện rõ trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam của Người. Đó là sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc; sức mạnh của khối đại đoàn kết và sự kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, gồm các nội dung cơ bản như sau:

          Thứ nhất, sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc. Theo Hồ Chí Minh, sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc, vì kẻ thù chống chúng ta về mọi mặt, nên chúng ta cũng phải dùng sức mạnh toàn diện để chống lại chúng. Người khẳng định: "... chiến tranh ngày càng phức tạp và hết sức khó khăn. Không dùng toàn lực  của nhân dân về đủ mọi mặt để ứng phó, không thể nào thắng lợi được". Do đó, xem xét sức mạnh bảo vệ Tổ quốc trên mọi phương diện, không chỉ xem xét sức mạnh về vật chất, về vũ khí trang bị..., mà còn về tinh thần, lực lượng của quần chúng nhân dân. Nếu chỉ dựa vào vũ khí, trang bị, mặc dù vũ khí, trang bị đó có tối tân, hiện đại đến đâu cũng khó có thể giành được thắng lợi, khó có thể bảo vệ vững chắc Tổ quốc XHCN. Như vậy, sức mạnh bảo vệ Tổ quốc theo Hồ Chí Minh phải là sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc, sức mạnh về chính trị, kinh tế, quân sự... Đó là vấn đề rất quan trọng trong xem xét tương quan, so sánh lực lượng, trong xây dựng sức mạnh bảo vệ Tổ quốc. Có phương pháp xem xét, đánh giá đúng sẽ có hành động đúng, tạo nên sức mạnh giành chiến thắng.

          Thứ hai, sức mạnh bảo vệ Tổ quốc là sức mạnh của khối đại đoàn kết. Hồ Chí Minh đã khẳng định vai trò to lớn của đoàn kết. Đó là nguyên nhân của mọi thành công nói chung, của sự nghiệp bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam XHCN nói riêng. Lời kêu gọi nhân kỷ niệm ngày toàn quốc kháng chiến, ngày 19/12/1954, khi mà nhân dân ta mới giành được thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, kết thúc xâm lược của chủ nghĩa thực dân cũ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: "Chúng ta đã đoàn kết, đấu tranh, cảnh giác và tin tưởng, cho nên chúng ta đã thắng lợi trong kháng chiến. Thì nay chúng ta phải đoàn kết rộng rãi cả nước và đoàn kết chặt chẽ với nhân dân các nước bạn cùng nhân dân yêu chuộng hoà bình toàn thế giới... Như vậy, chúng ta nhất định thắng lợi trong công cuộc củng cố hoà bình, thực hiện thống nhất, hoàn thành độc lập và dân chủ trong cả nước ta".

          Phương châm của đoàn kết theo Hồ Chí Minh là phải "lâu dài", là "một chính sách dân tộc, không phải là một thủ đoạn chính trị". Mục đích của đoàn kết "để đấu tranh cho thống nhất và độc lập của Tổ quốc", và "để xây dựng nước nhà". Không những đoàn kết nhân dân mà còn đoàn kết các dân tộc trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Các dân tộc phải đoàn kết chặt chẽ muôn người như một, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau. Chú trọng giúp đỡ đồng bào vùng cao và làm tốt công tác an ninh trật tự, củng cố quốc phòng".

          Không chỉ đoàn kết rộng rãi giữa các tầng lớp nhân dân, dân tộc, nâng cao chí khí đấu tranh và tinh thần cảnh giác cách mạng mà còn "tin tưởng hơn nữa vào lực lượng mạnh mẽ và tiền đồ vẻ vang của dân tộc ta". Nghĩa là phải có niềm lạc quan cách mạng mới tạo nên sức mạnh trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN. Đại đoàn kết toàn dân tộc sẽ tạo nên sức mạnh trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, chỉ có thế cũng chưa đủ mà còn phải kết hợp sức mạnh bên trong với sức mạnh bên ngoài để tạo nên tổng lực cùng hướng vào bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống.

          Thứ ba, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Hồ Chí Minh chỉ rõ, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại thì sức mạnh bảo vệ Tổ quốc có sự chuyển hoá từ yếu thành mạnh. Người khẳng định: "Thế giới sẽ chỉ có nền hoà bình cuối cùng khi tất cả các dân tộc tự mình thoả thuận với nhau cùng tiêu diệt con quái vật đế quốc chủ nghĩa ở khắp mọi nơi mà họ gặp nó". Ở chính các nước đế quốc, nhân dân lao động tiến bộ cùng với nhân dân ở các nước thuộc địa ai cũng muốn hoà bình, cho nên phải đoàn kết đấu tranh chống thực dân, đế quốc thì mới giành được hoà bình thật sự, cách mạng sẽ thành công.

          Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc theo Hồ Chí Minh không chỉ là khai thác triệt để sức mạnh thời đại để kết hợp với sức mạnh dân tộc, mà nhân dân ta còn có nghĩa vụ quốc tế trong sự kết hợp ấy. Quan niệm về nghĩa vụ quốc tế của Người không chỉ là trực tiếp giúp một nước nào đó trong đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc mà ngay cả khi củng cố, xây dựng nền quốc phòng vững mạnh để đẩy lùi nguy cơ chiến tranh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

          Thứ tư, sức mạnh bảo vệ tổ quốc là xây dựng lực lượng vũ trang và Quân đội nhân dân Việt Nam phát triển hùng mạnh. Ngày 22/12/1964, nhân dịp kỷ niệm Quân đội ta tròn 20 tuổi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Quân đội ta trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”.

          Trên nền tảng lý luận về chiến tranh nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập và rèn luyện Quân đội ta. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng lực lượng vũ trang hình thành trên cơ sở nghiên cứu, nắm vững lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, học thuyết Mác - Lênin về chiến tranh và quân đội, vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể của nước ta. Người cho rằng, xây dựng lực lượng vũ trang quân sự phải bắt nguồn từ lực lượng đấu tranh chính trị, biểu hiện của nó là từ đấu tranh chính trị chuyển thành đấu tranh quân sự, đặc biệt phải luôn kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh quân sự.

          Thứ năm, Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đảng ta là người lãnh đạo và tổ chức mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc XHCN phải do Đảng lãnh đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói:  “Đảng và chính phủ phải lãnh đạo toàn dân, ra sức củng cố và xây dựng miền Bắc tiến dần lên CNXH, đồng thời tiếp tục đấu tranh để thống  nhất nước nhà, trên cơ sở độc lập và dân chủ bằng phương pháp hoà bình, góp phần bảo vệ công cuộc hoà bình ở Á đông và trên thế giới” và khẳng định “Với sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng và chính phủ, với sự đoàn kết nhất chí, lòng tin tưởng vững chắc vào tinh thần tự lực cánh sinh của mình, với sự giúp đỡ vô tư của các nước anh em, với sự ủng hộ của nhân dân yêu chuộng hoà bình trên thế giới nhất là nhân dân các nước Á phi, nhân dân ta nhất định khắc được mọi khó khăn, làm tròn được mọi nhiệm vụ vẻ vang mà Đảng và chính phủ đã đề ra”.

          Những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý, điều hành của Nhà nước, sự nỗ lực của các cấp, các ngành, toàn dân và trên cơ sở thấu suốt, vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn, nên sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân đã đạt được những kết quả quan trọng, tăng cường đáng kể cả về tiềm lực, lực lượng và thế trận quốc phòng. Đó là nhân tố cơ bản để bảo vệ vững chắc Tổ quốc, mà cốt lõi là bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc; bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa. Những thành tựu quan trọng đó không những góp phần thiết thực tăng cường thế và lực của đất nước, mà còn tạo điều kiện để chúng ta tham gia có trách nhiệm và hiệu quả đối với cộng đồng quốc tế, qua đó khẳng định vị thế, uy tín của nước ta trong khu vực và trên thế giới.

          Trong thời gian tới, trên thế giới, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, nhưng tình hình tiếp tục diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nhiều yếu tố gây mất ổn định bất trắc, khó lường. Chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, tranh chấp tài nguyên, chủ quyền lãnh thổ, biển, đảo, xung đột sắc tộc, tôn giáo, hoạt động can thiệp, lật đổ, ly khai, khủng bố tiếp tục gia tăng. Cục diện thế giới đa cực hình thành ngày càng rõ hơn. Các nước lớn vừa hợp tác, vừa đấu tranh, cạnh tranh, kiềm chế lẫn nhau, chi phối các quan hệ quốc tế. Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có Đông Nam Á, là khu vực phát triển năng động nhất thế giới, nơi cạnh tranh quyết liệt giữa các nước lớn. Tuy ít có khả năng xảy ra chiến tranh, xung đột lớn, nhưng tranh chấp lãnh thố, biển, đảo diễn biến phức tạp khó lường. Đối với nước ta, các thế lực thù địch tăng cường hoạt động chống phá ta về chính trị, kinh tế, tư tưởng, văn hóa, về dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo; tuyên truyền, kích động, thực hiện "diễn biến hoà bình" nhằm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta. Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta rất nặng nề, có cả thuận lợi và khó khăn, thời cơ và thách thức đan xen. Vì thế, hơn bao giờ hết, chúng ta phải tiếp tục quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh, từ đó vận dụng thực hiện sáng tạo trong thực tiễn, nhằm xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh toàn diện, đáp ứng yêu cầu bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới. Trong đó, cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

          Một là, tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, đảng viên và nhân dân đối với sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân trong tình hình mới.Có thực hiện tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, thì mới thống nhất được nhận thức về tầm quan trọng, sự cần thiết phải xây dựng nền quốc phòng toàn dân. Và như vậy mới thống nhất được hành động, phát huy được trách nhiệm, tính tự giác, tích cực của toàn dân, nhất là đội ngũ cán bộ, đảng viên đối với sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh toàn diện.

          Hai là, xây dựng nền quốc phòng toàn dân độc lập, tự chủ, vững mạnh toàn diện, ngày càng hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.Đây là mục tiêu, phương hướng xây dựng nền quốc phòng Việt Nam theo quan điểm nhất quán của Đảng ta và tư tưởng Hồ Chí Minh. Đó là nền quốc phòng do toàn dân tiến hành, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự thống nhất quản lý của Nhà nước.

          Ba là, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân vững mạnh, thực sự là nòng cốt trong sự nghiệp củng cố quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc.Lực lượng vũ trang nhân dân, nhất là Quân đội nhân dân và Công an nhân dân là lực lượng nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân, bảo vệ Tổ quốc.       

          Bốn là, tiếp tục hoàn thiện và vận hành tốt cơ chế xây dựng nền quốc phòng toàn dân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc.Sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân của nhân dân ta hiện nay được thực hiện theo cơ chế: Đảng lãnh đạo, Nhà nước thống nhất quản lý, các ban, ngành, đoàn thể tham mưu theo chức năng và tổ chức thực hiện; trong đó, quân đội và công an giữ vai trò trung tâm phối hợp, hiệp đồng và là lực lượng nòng cốt trong triển khai thực hiện nhiệm vụ. Sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng; sự chỉ đạo, quản lý, điều hành thống nhất của Nhà nước; các ban, ngành, đoàn thể làm tham mưu theo chức năng và phối hợp tổ chức thực hiện. Cơ chế đó được thực hiện thống nhất từ Trung ương xuống đến địa phương, cơ sở.

          Trước yêu cầu cao của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta cần tiếp tục vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh toàn diện; đồng thời, chủ động đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ tư tưởng Hồ Chí Minh, làm cho tư tưởng của Người mãi tỏa sáng trong toàn Đảng, toàn dân và toàn quân, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.