Trong tâm khảm mỗi người dân Việt Nam, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương gắn với Lễ hội Đền Hùng diễn ra vào tháng 3 âm lịch hằng năm là thời khắc linh thiêng để chúng ta cảm nhận sâu sắc nhất về tinh thần dân tộc, lòng yêu nước, giá trị đoàn kết mà cha ông ta hàng nghìn năm qua đã để lại, tinh thần sức mạnh chung cho cả đất nước, giúp dân tộc ta chiến thắng mọi kẻ thù, vượt qua mọi khó khăn. Đây là điều khác biệt, hiếm có một dân tộc nào trên thế giới đa sắc tộc, tổ tiên chung lại có ý nghĩa lớn lao và được thực hành thờ cúng một cách kính cẩn, trang trọng như người Việt Nam ta. Còn nhớ, trên đường về tiếp quản Thủ đô, Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu - vị cha già của dân tộc đã dừng chân ở Đền Hùng và nói một câu truyền cảm hứng cho cả dân tộc về lòng yêu nước và trách nhiệm với đất nước: “Các Vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Lời dạy của Bác tuy dung dị nhưng vô cùng sâu sắc, là sự khái quát cao nội dung cơ bản, xuyên suốt toàn bộ tiến trình lịch sử dân tộcViệt Nam. Câu nói của Người không chỉ khẳng định công lao to lớn dựng nước và giữ nước của các Vua Hùng, của các thế hệ cha ông, mà còn là lời nhắc nhở toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta về sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, giữ gìn và bảo vệ Tổ quốc. Đó là lời di huấn thiêng liêng, ngắn gọn, giản đơn nhưng đã trở thành quy luật của dân tộc ta: “Dựng nước phải đi đôi với giữ nước” và phải biết lưu giữ, bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc.

          Theo dòng lịch sử của những sự kiện hơn 10 năm về trước, chúng ta thấy rằng việc công nhận giá trị di sản văn hóa thế giới cho Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có tầm quan trọng trong việc tôn vinh Tổ tiên, khẳng định giá trị văn hóa của dân tộc, từ đó củng cố sức mạnh Việt Nam trong thời đại mới. Trong đó đồng chí Nguyễn Doãn Khánh- Bí thư Tỉnh ủy, đồng chí Nguyễn Thị Kim Hải và đồng chí Hà Kế San sau này, hai Phó chủ tịch tỉnh, hay trong lần họp Ban Chỉ đạo thực hiện hồ sơ lần thứ 2 ngày 25 tháng 1 năm 2011, đồng chí Hoàng Dân Mạc, thời điểm đó là Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ, nhấn mạnh, việc xây dựng hồ sơ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là công việc trọng đại; việc làm thể hiện tấm lòng trân trọng với Tổ tiên, vì vậy, cần thực hiện một cách thận trọng. Đã làm là phải chắc thắng, chắc chắn được công nhận. Nếu công việc không được thực hiện thành công thì UBND tỉnh, Bộ VH,TT&DL có lỗi với Tổ tiên và không hoàn thành nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao. Chính nhờ sự quyết tâm của lãnh đạo tỉnh cùng với các cán bộ của Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam đã tạo thuận lợi cho thành công của hồ sơ.

          Trong hồ sơ đệ trình UNESCO của Việt Nam ghi rõ: “Bắt nguồn từ Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên trong gia tộc, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có từ xa xưa đã trở thành một bản sắc văn hóa của cộng đồng với triết lý “Con người có tổ có tông”. Thờ cúng Hùng Vương có một tầm quan trọng trong tâm thức của người Việt, khẳng định người Việt có chung một thủy tổ, nguồn gốc đó là sợi chỉ đỏ tạo nên truyền thống đoàn kết thương yêu, đùm bọc lẫn nhau. Thờ cúng Hùng Vương, thờ cúng thủy tổ của dân tộc - đất nước trở thành một biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng kết nối giữa quá khứ với hiện tại, có tác dụng vun đắp tình cảm gia đình, làng xã và đất nước”. Nhấn mạnh với nhân dân toàn thế giới về ý nghĩa của tín ngưỡng đặc biệt này đối với dân tộc Việt Nam: “Giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 âm lịch hằng năm nhằm giáo dục đạo lý truyền thống biết ơn Tổ tiên, trở thành nơi hội tụ tinh thần đưa các thế hệ con cháu về cội nguồn. Trong ngày Giỗ Tổ Hùng Vương và những ngày còn lại trong năm, hàng triệu lượt người hành hương về núi thiêng Nghĩa Lĩnh để tưởng niệm Hùng Vương, nhớ ơn công lao Tổ tiên trong dựng nước và giữ nước”.

          Đến thời điểm Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được ghi danh, chưa có bất kỳ một hồ sơ tương tự về Tín ngưỡng thờ Tổ tiên chung của cả một đất nước được UNESCO lựa chọn đưa vào danh mục di sản của mình. Vì thế, để nhấn mạnh đến tính riêng có, độc đáo và cũng là để trở thành một ví dụ toàn cầu về tinh thần yêu nước, đoàn kết, hồ sơ của Việt Nam đã ghi rõ: “Người Việt coi Hùng Vương là thủy tổ của dân tộc. Thờ cúng Hùng Vương là truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của người Việt, nhưng cũng là truyền thống của nhiều tộc người ở Việt Nam. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ được đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại sẽ khiến người dân ở tỉnh Phú Thọ, cả nước Việt Nam cùng cộng đồng quốc tế nhận thức sâu sắc thêm về sức sống của triết lý hướng về cội nguồn trong cuộc sống tinh thần của các cộng đồng địa phương. Việc ghi danh cũng sẽ nâng cao nhận thức về tầm quan trọng thờ cúng Hùng Vương ở cấp độ địa phương, quốc gia và quốc tế ở các làng, xã, không chỉ ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ở núi Nghĩa Lĩnh”.

          Thời gian 10 năm qua, Phú Thọ đã đẩy mạnh việc thực hiện Chương trình hành động quốc gia về “Bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” với ý thức trách nhiệm và quyết tâm cao đối với nhiệm vụ bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Hằng năm, giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng được tổ chức thành kính, trang nghiêm theo nghi lễ truyền thống. Có lẽ chưa bao giờ trong lịch sử của dân tộc, giỗ Tổ Hùng Vương có ý nghĩa sâu sắc trong đời sống văn hóa tâm linh của cộng đồng như hiện nay. Sự thành công lớn nhất trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản chính là ý thức nguồn cội của hàng triệu triệu người dân Đất Việt. Cùng thời điểm với lễ dâng hương tại Đền Thượng trong Khu Di tích Lịch sử Đền Hùng thì tại các di tích thờ Hùng Vương, danh tướng Hùng Vương trong tỉnh và các di tích thờ Hùng Vương trong nước đã đều đồng loạt tổ chức giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10 tháng 3 âm lịch. Đây là minh chứng cho sức sống và sự lan tỏa mạnh mẽ của tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

          Để bảo tồn di sản văn hóa Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, những năm qua, Phú Thọ đã tăng cường đầu tư bảo tồn, tu bổ nhiều di tích tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh. Các công trình đền, đài, lăng tẩm được tu bổ khang trang, trên cơ sở giữ nguyên các giá trị của di tích gốc nhằm bảo tồn, giữ gìn “không gian thiêng”. Trên cơ sở khảo sát đánh giá hiện trạng các di tích tín ngưỡng thờ cúng ở các làng xã vùng ven Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, với sự hỗ trợ kinh phí của Nhà nước và xã hội hóa trong việc khôi phục xây dựng, tu bổ các di tích thờ Hùng Vương trên địa bàn tỉnh như: Đình Cả, Đình Đông (thị trấn Hùng Sơn, huyện Lâm Thao); Đình Cả (xã Tiên Kiên, huyện Lâm Thao); đình Hữu Bổ Thượng (xã Kinh Kệ, huyện Lâm Thao) thờ các Vua Hùng… và tu bổ nhiều di tích liên quan đến không gian Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh. Phú Thọ đã  tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho người dân được tham gia vào các hoạt động sáng tạo văn hóa, bảo tồn các tập quán tín ngưỡng, nhất là trong các dịp lễ hội Đền Hùng mùng 10 tháng 3 âm lịch hằng năm. Người dân ở địa phương có đền thờ Hùng Vương tự nguyện tổ chức hoạt động tế lễ, rước kiệu về Đền Hùng, chuẩn bị các lễ vật từ đặc sản của địa phương để dâng cúng vua Hùng, tham gia các hoạt động văn hóa dân gian như: Đánh trống đồng, đâm đuống, thi chọi gà, thi nấu cơm, thi nấu bánh chưng, giã bánh giầy, đấu vật, bơi chải… Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương với tư cách là di sản văn hóa phi vật thể, bao gồm những tập tục thờ cúng, nghi lễ cúng tế của Ban tế lễ ở các đình, đền thờ Hùng Vương, Danh nhân Danh tướng thời Hùng Vương, cách làm lễ vật, dâng cúng lễ vật. Cách thực hiện cúng tế của các ông Chủ tế, của các thành viên trong đội tế, các hình thức diễn xướng (tiêu biểu là trò bách nghệ khôi hài, trò săn lợn chạy địch, đánh phết, trò bắt chạch trong chum, trò tùng rí, rước ông Khiu bà Khiu, rước lúa thần, hát Xoan...) là những tri thức dân gian được thực hiện hằng năm và được người này trao truyền cho người khác, thế hệ này kế tiếp thế hệ sau. Những thể loại văn hóa phi vật thể được lưu truyền bằng miệng khác như truyền thuyết về Hùng Vương lưu hành trong dân gian được văn bản hóa bằng chữ Hán, hoặc chữ Quốc ngữ, hằng năm được thể hiện lại một phần trong Văn Tế và được các thế hệ kể lại cho nhau nghe trong gia đình, trong cộng đồng.

          Góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan địa phương và cộng đồng dân cư trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản; Phú Thọ đã xây dựng các chương trình văn hóa, giáo dục để phổ biến trên các phương tiện truyền thông. Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ tích cực chỉ đạo Sở giáo dục và Đào tạo, Sở VHTTDL, Khu di tích lịch sử Đền Hùng cùng phối hợp tổ chức chương trình giáo dục đưa di sản vào trường học trong chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ Giáo dục. Đổi mới và nâng cao nội dung chương trình học lịch sử, ngữ văn cho học sinh, chú trọng giáo dục phổ biến cho các em học sinh, sinh viên nhằm nâng cao nhận thức về giá trị và sự cần thiết bảo vệ di sản, về các truyền thuyết lịch sử và về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Những hoạt động đó đã xây dựng một niềm tin vững chắc cho mỗi người dân đất Tổ nói riêng và nhân dân cả nước vào việc giữ gìn và phát huy tốt nhất giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương nói chung, lễ hội Đền Hùng nói riêng trong đời sống xã hội đương đại và cả tương lai của dân tộc Việt Nam.

          Bảo tồn, lưu giữ và phát huy giá trị của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là một hoạt động khẳng định sự trường tồn và bất diệt của dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh cuộc sống đương đại và hội nhập quốc tế hiện nay, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản UNESCO ghi danh là nhiệm vụ cấp thiết nhằm thực hiện Chương trình hành động quốc gia mà Chính phủ Việt Nam đã cam kết với UNESCO đảm bảo di sản mãi trường tồn cùng dân tộc và thế giới.