Sau 35 năm đổi mới, việc xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa có bước phát triển mới, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đã từng bước được nâng lên; nội dung, phương thức từng bước được điều chỉnh phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước và thông lệ quốc tế.

     Vì vậy, khi soạn giảng và truyền đạt những nội dung liên quan đến phần 2. Phương hướng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân thuộc bài 2: Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do dân dân, vì dân dân ở phần học 3.1 trong Chương trình Trung cấp lý luận chính trị - hành chính, giảng viên cần cập nhật trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là một yêu cầu tất yếu của sự phát triển đất nước.

     Thứ nhất, về chủ trương, các văn kiện của Đảng đều nhấn mạnh: Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đối mới hệ thống chính trị. Nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước. Trong điều kiện mới: Xác định rõ hơn vai trò, vị trí, chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp trên cơ sở các nguyên tắc pháp quyền, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát quyền lực nhà nước.

     Tiếp tục xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động; xác định rõ hơn vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của cơ quan nhà nước. Xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát triển nhanh và bền vững.

     Muốn phát triển bền vững, muốn xây dựng được một xã hội công bằng dân chủ, văn minh, dân giàu, nước mạnh, không thể không xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tinh thần thượng tôn pháp luật. Tinh thần thượng tôn pháp luật cùng với một hệ thống pháp luật hoàn thiện, thống nhất sẽ là một động cơ mạnh mẽ giúp bộ máy nhà nước vận hành một cách trơn tru, từ đó có thể đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững.

     Thứ hai, cần cập nhật nghiên cứu xác định những điểm mới ngay trong từng phương hướng cụ thể của bài, như: mục 2.1. “Phát huy dân chủ, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”. Ngoài nội dung dân chủ thể hiện trong xây dựng Nhà nước, trong quản lý xã hội như giáo trình trình bày, giảng viên phải nhấn mạnh nội dung phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm thực hiện quyền làm chủ của nhân dân theo tinh thần Đại hội XIII: Tiếp tục cụ thể hóa, hoàn thiện thể chế thực hành dân chủ theo tinh thần Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) và Hiến pháp năm 2013, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở. Thực hiện tốt, có hiệu quả phương châm: "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng" (trang 173) đặc biệt là vấn đề dân thụ hưởng là một trong những nội dung giảng viên cần phân tích kỹ, đó là thành quả quan trọng thể hiện việc thực hành dân chủ, mở rộng dân chủ trong giai đoạn mới.

      Với phương hướng thứ hai trong mục 2.2. “Đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật” giảng viên cần phải nghiên cứu, bổ sung nội dung định hướng quan trọng trong xây dựng hệ thống pháp luật theo Kết luận số 01-KL/TW ngày 04/04/2016, Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị khóa IX về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020; Nghị quyết của Quốc hội về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh trong cả khóa hoặc từng kỳ họp của Quốc hội để đảm bảo tính thời sự trong bài giảng của giảng viên.

     Giảng viên cần cập nhật các giải pháp thực hiện: Đẩy mạnh việc hoàn thiện pháp luật gắn với nâng cao hiệu lực, hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật, xây dựng được hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, có sức cạnh tranh quốc tế, lấy quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân là trung tâm, thúc đẩy đổi mới sáng tạo... (trang 285) Khẳng định: Nhà nước quản lý, điều hành... bằng pháp luật; Nâng cao năng lực tổ chức thực hiện có hiệu quả hệ thống pháp luật, thể chế và các chính sách phát triển kinh tế - xã hội... (trang 285).

     Với mục 2.3. “Tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của Quốc hội”; giảng viên nên cập nhật những đánh giá về hoạt động của Quốc hội trong báo cáo chính trị trình tại Đại hội XIII của Đảng trong Văn kiện Đại hội XII (tr.72), phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội trong Văn kiện Đại hội XIII (tr 175) nhất là những điểm mới so với Văn kiện XII, Đại hội XIII nhấn mạnh: Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, tăng tính chuyên nghiệp, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động, phát huy dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Quốc hội, trong thực hiện chức năng lập pháp, quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước và giám sát tối cao. Bảo đảm Quốc hội là thực sự là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Nhấn mạnh tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng quy trình lập pháp, tập trung xây dựng, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân; hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp, cơ chế giám sát, lấy phiếu, bỏ phiếu tín nhiệm đối với những người giữ chức vụ do Quốc hội, Hội đồng nhân dân bầu hoặc phê chuẩn. Bảo đảm tiêu chuẩn, cơ cấu, nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội, tăng hợp lý số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách; giảm số lượng đại biểu công tác ở các cơ quan hành phá, tư pháp. Thiết lập đồng bộ, gắn kết cơ chế giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân.

     Mục 2.4. Đẩy mạnh cải cách hành chính, giảng viên cần tiếp cận các nội dung như: Xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ nhân dân, dân chủ, vững mạnh, công khai, minh bạch. Trong Văn kiện Đại hội XIII xác định rõ việc tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả trên cơ sở tổ chức hợp lý các bộ đa ngành, đa lĩnh vực... Trong điều kiện mới: Nhà nước quản lý, điều hành nền kinh tế bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và các công cụ điều tiết trên cơ sở các quy luật thị trường. Tăng cường công tác giám sát, chủ động điều tiết, giảm các tác động tiêu cực của thị trường, không can thiệp làm sai lệch các quan hệ thị trường; và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, xác định rõ trách nhiệm giữa Chính phủ với các bộ, ngành; giữa Chính phủ, các bộ, ngành với chính quyền địa phương... bảo đảm quản lý nhà nước là thống nhất. Đồng thời phát huy vai trò chủ động, sáng tạo, tinh thần trách nhiệm của từng cấp, từng ngành; khắc phục triệt để chồng chéo chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn; Nâng cao chất lượng dịch vụ công; tiếp tục sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập theo hướng tinh gọn, bảo đảm chất lượng, hoạt động hiệu quả.

     Thúc đẩy xây dựng chính quyền điện tử, tăng cường sự kết nối, trao đổi thông tin thường xuyên giữa chính quyền các cấp, giữa chính quyền với người dân và doanh nghiệp. Tập trung chỉ đạo quyết liệt, đầu tư hợp lý nguồn lực và các điều kiện để thực hiện tốt các nhiệm vụ nâng cao hiệu lực, hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật; cải cách thủ tục hành chính; kiện toàn tổ chức, tin giản hợp lý đầu mối, bỏ cấp trung gian, tinh giản biên chế. Gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật.

     Mục 5. Đẩy mạnh cải cách tư pháp, trong Văn kiện Đại hội XIII tiếp tục khẳng định việc xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân... là nhiệm vụ quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền. Trong đó, nhấn mạnh hoạt động tư pháp phải có trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân. Đặc biệt, trong Văn kiện Đại hội XIII bổ sung nhiệm vụ: Nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược pháp luật và cải cách tư pháp.

     Để đẩy mạnh cải cách tư pháp, Văn kiện Đại hội XIII đã nhấn mạnh: Tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan điều tra, cơ quan thi hành án và các cơ quan, tổ chức tham gia vào quá trình tố tụng tư pháp; giải quyết kịp thời, đúng pháp luật các loại tranh chấp, khiếu kiện theo luật định; phòng ngừa và đấu tranh hiệu quả với hoạt động của tội phạm và vi phạm pháp luật.

     Về chính quyền địa phương, so với Văn kiện trước, Đại hội XIII bổ sung, làm rõ hơn nội dung: tiếp tục hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với địa  bàn nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt theo luật định; thực hiện và tổng kết việc thí điểm chính quyền đô thị nhằm xây dựng và vận hành các mô hình quản trị chính quyền độ thị theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Cải cách phân cấp ngân sách nhà nước theo hướng phân định rõ ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, bảo đảm vai trò chủ động, tự chủ của ngân sách địa phương. Gắn kết và đổi mới tổ chức bộ máy và cơ chế hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội.

     Mục 6: Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, Văn kiện Đại hội XIII kế thừa và có sự phát triển mang tính trọng tâm, Văn kiện xác định cần: Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, phục vụ nhân dân và sự phát triển của đất nước, có cơ chế lựa chọn, đào tạo, thu hút, trọng dụng nhân tài, khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung. Tăng cường kỷ luật, kỷ cương đi đôi với cải cách tiền lương, chế độ chính sách đãi ngộ, tạo môi trường, điều kiện làm việc để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phục vụ phát triển. Đồng thời, Văn kiện Đại hội XIII đã đưa ra yêu cầu: Có cơ chế sàng lọc, thay thế kip thời những người không hoàn thành nhiệm vụ, vi phạm pháp luật, đạo đức công vụ, đạo đức nghề nghiệp, bị xử lý kỷ luật, không còn uy tín đối với nhân dân.

     Qua việc nghiên cứu soạn giảng và truyền đạt các nội dung trong bài 2: Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, cần tập trung làm rõ những điểm mới trong Văn kiện Đại hội XIII về xây dựng nhà nước pháp quyền trong giai đoạn hiện nay, góp phần tuyên truyền nội dung đó tới các đối tượng học viên và người dân, góp phần đưa Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng thực sự đi vào cuộc sống để Nhà nước ta thực sự là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.