Nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng Cộng sản đã được các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đề cập rất sớm và đã vận dụng vào thực tiễn hoạt động cách mạng. Trên cơ sở kế thừa tư tưởng của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin về tập trung dân chủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp tục bổ sung, phát triển tư tưởng đó trong tổ chức, sinh hoạt và hoạt động của Đảng phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về nguyên tắc tập trung dân chủ được thể hiện qua nhiều bài nói, bài viết và các tác phẩm với cách hiểu, cách diễn đạt cô đọng, súc tích và dễ hiểu. Theo người, dân chủ và tập trung là hai mặt có quan hệ gắn bó và thống nhất với nhau. Dân chủ trong Đảng là tất cả đảng viên đều được tự do bày tỏ chính kiến của mình về các vấn đề trong tổ chức và sinh hoạt Đảng để thống nhất về quan điểm, chủ trương và nhân sự lãnh đạo. Về tập trung, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh trong Đảng phải thống nhất về tư tưởng, tổ chức và hành động. Biểu hiện của tập trung là thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, toàn thể đảng viên phải theo đúng đảng chương thống nhất, kỷ luật thống nhất, không tự do hành động, không dân chủ quá trớn, phải theo sự lãnh đạo thống nhất của Trung ương… Trong nguyên tắc tập trung dân chủ, dân chủ phải dưới sự chỉ đạo của tập trung, không tự do, tuỳ tiện, vô tổ chức. Tập trung phải trên nền tảng dân chủ, không phải tập trung quan liêu, độc đoán, chuyên quyền.

Cụ thể hoá nguyên tắc tập trung dân chủ trên phương diện lãnh đạo, quản lý, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh chế độ “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách”. Người khẳng định: “Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách tức là dân chủ tập trung”, “lãnh đạo mà không tập thể thì sẽ đi đến cái tệ bao biện, độc đoán, chủ quan. Kết quả là hỏng việc. Phụ trách mà không có cá nhân thì sẽ đi đến tệ bừa bãi, lộn xộn, vô chính phủ. Kết quả cũng là hỏng việc. Tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách cần phải luôn luôn đi đôi với nhau”. Theo Hồ Chí Minh, một người dù tài giỏi đến mấy cũng không thể nào thấy hết mọi mặt của một vấn đề, càng không thể thấy hết được mọi việc, hiểu hết được mọi chuyện. Nhiều người thì nhiều kiến thức, người thấy mặt này, người thấy mặt kia, do đó hiểu được toàn diện, mọi vấn đề. Vì vậy, “người lãnh đạo phải gần gũi và học hỏi quần chúng đảng viên, nghe ngóng ý kiến của họ”. Khi tập thể đã bàn bạc kỹ lưỡng, kế hoạch đã được định rõ thì giao cho một người phụ trách chính. Làm như vậy thì kế hoạch mới được thực hiện đầy đủ, tránh dựa dẫm, chồng chéo nhau, công việc mới đạt kết quả cao. Khi đánh giá công việc mới có cơ sở để biểu dương những người làm giỏi, phê bình những người làm kém, mới xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân.

Với những nội dung cơ bản trên, có thể khẳng định nguyên tắc tập trung dân chủ là một trong những nội dung quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh về Đảng Cộng sản. Với mong muốn xây dựng Đảng ta thực sự trở thành đội tiên phong của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, Người đã vận dụng nguyên tắc để xây dựng Đảng vững mạnh. Bản thân Người cũng đã trở thành tấm gương mẫu mực trong thực hành nguyên tắc tập trung dân chủ, luôn lắng nghe và tôn trọng ý kiến của tập thể, của đa số; chịu trách nhiệm trước nhân dân về sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng.

Hiện nay, toàn Đảng đang thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị về “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, nhằm tạo bước chuyển biến căn bản về nhận thức và hành động của cán bộ, đảng viên, giúp nâng cao bản lĩnh chính trị, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng. Việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ theo tư tưởng Hồ Chí Minh là một trong những nội dung quan trọng, góp phần thiết thực vào cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 - khoá XI và Nghị quyết Trung ương 4 - khoá XII.

Nắm vững tư tưởng Hồ Chí Minh và những quy định của Đảng về nguyên tắc tập trung dân chủ, Đảng bộ Trường Chính trị tỉnh Phú Thọ đã vận dụng đúng nguyên tắc để xây dựng Đảng bộ trong sạch vững mạnh. Với đặc thù là nơi chuyên đào tạo, bồi dưỡng về lý luận chính trị, Đảng bộ luôn hướng tới sự mẫu mực trong công tác xây dựng Đảng, mẫu mực trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, giữ gìn sự đoàn kết thống nhất và kỷ cương, kỷ luật.

Thông qua sinh hoạt Đảng, mọi chủ trương, nhiệm vụ của Đảng bộ được thảo luận dân chủ. Các ý kiến được xem xét, tiếp thu đầy đủ, những ý kiến khác nhau thảo luận kỹ trước khi đi đến thống nhất. Sau khi nghị quyết được ban hành thì phân công cho cá nhân hoặc chi bộ các khoa, phòng phụ trách thực hiện. Trong quá trình thực hiện, các đảng viên luôn nêu cao tinh thần tự giác, chấp hành nghiêm sự phân công của cấp uỷ. Cấp uỷ cũng thường xuyên kiểm tra, theo dõi, tháo gỡ kịp thời những khó khăn vướng mắc và chấn chỉnh những trường hợp chấp hành chưa tốt.

Các nghị quyết của Trung ương, của Tỉnh uỷ, Đảng uỷ khối các cơ quan tỉnh và của Đảng uỷ nhà trường được quán triệt kịp thời đến mọi đảng viên. Các quy định về chế độ báo cáo, kiểm điểm công tác, tự phê bình và phê bình được thực hiện theo nền nếp. Công tác tổ chức cán bộ được tiến hành công khai, dân chủ, đúng quy định. Các vấn đề như đánh giá, tuyển chọn, quy hoạch, đào tạo, bố trí, sử dụng cán bộ đều được đưa ra bàn bạc trong tập thể Ban Chấp hành và quyết định theo đa số. Từ đó, lựa chọn được những cán bộ có tiêu chuẩn, trình độ chính trị, trình độ chuyên môn phù hợp với vị trí được bố trí.

Cụ thể hoá nguyên tắc tập trung dân chủ, Ban Chấp hành Đảng bộ nhà trường đặc biệt coi trọng việc xây dựng và thực hiện đúng Quy chế làm việc. Năm 2017, do có sự thay đổi một số chức danh lãnh đạo và thủ trưởng cơ quan, Đảng bộ đã nhanh chóng được kiện toàn và thực hiện phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng đồng chí đảng ủy viên. Trong lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị, mọi vấn đề thuộc thẩm quyền của Đảng uỷ được bàn bạc và quyết định theo đa số. Nhờ đó đã phát huy được trí tuệ tập thể cấp uỷ và vai trò của từng đồng chí cấp uỷ viên, đảm bảo tính khả thi, thống nhất khi triển khai thực hiện.

Trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, đồng chí Bí thư Đảng ủy đóng vai trò quan trọng. Với tư cách là người đứng đầu Đảng bộ, có trách nhiệm lãnh đạo mọi mặt công tác của Đảng bộ và chịu trách nhiệm cao nhất trước cấp ủy cấp trên, trước Đảng bộ về sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, đồng chí Bí thư đã thể hiện sự gương mẫu chấp hành nghị quyết, quy định của Đảng; bản lĩnh chính trị, tinh thần quyết đoán, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm về quyết định của mình. Luôn lắng nghe, tiếp thu ý kiến góp ý của cán bộ, đảng viên; thẳng thắn phê bình những hạn chế, khuyết điểm của cấp dưới và chỉ đạo nghiêm túc khắc phục. Từ đó đã tạo được bầu không khí dân chủ trong cấp ủy, xây dựng được uy tín, thể hiện được vai trò trung tâm quy tụ sự đoàn kết trong cấp ủy và Đảng bộ.

Để tiếp tục thực hiện tốt nguyên tắc tập trung dân chủ, Đảng uỷ nhà trường cần quan tâm triển khai tốt một số giải pháp cơ bản sau:

Một là, thường xuyên quán triệt, làm cho cấp ủy và đảng viên có nhận thức đúng về bản chất, nội dung nguyên tắc, nhất là về tính tất yếu phải thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, từ đó từng bước nâng cao ý thức tự giác thực hiện đúng, đủ nguyên tắc.

Hai là, mở rộng dân chủ trong bàn bạc, thảo luận, phát huy trí tuệ tập thể cấp ủy trong việc đề ra chủ trương, phướng hướng, nhiệm vụ của cấp ủy; chỉ đạo chấp hành nghiêm các nghị quyết, quy định của Trung ương, của cấp uỷ cấp trên và cấp mình.

Ba là, tăng cường kiểm tra, giám sát, tập trung vào những người đứng đầu cấp uỷ và những người được giao nhiệm vụ quan trọng; kịp thời phát hiện và xử lý đối với những tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên không chấp hành chỉ thị, nghị quyết, gây chia rẽ bè phái trong nội bộ.

Phát huy những kết quả đã đạt được trong công tác xây dựng Đảng nói chung và những kết quả trong thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ nói riêng, Đảng bộ Trường Chính trị tỉnh Phú Thọ cần tiếp tục thực hiện tốt những giải pháp cơ bản nhằm giữ vững thành tích là một trong những đơn vị nhiều năm liền đạt danh hiệu trong sạch vững mạnh và trong sạch vững mạnh tiêu biểu.